تاريخچه نمايشنامه نويسي

نمایشنامه نویسی در جهان تاریخچه دقیقی در دست نیست. در این باره تنها می توان به نظریه های افراد مختلف بسنده كرد.
اما زمان اولیه پیدایش نمایش را تقریباً می توان به زمان شكل گیری تمدن ها نسبت داد. در این نوشته سعی خواهیم داشت بطور اجمالی از زمان ارسطو كه نمایشنامه نویسی شكل مدون و علمی به خود می گیرد، گام به گام با نویسندگان مطرح كشورهای مختلف همراه شویم و سبك آنان را در مجموعه نمایشنامه نویسی جهان مورد بررسی قرار دهیم. فقط باید این نكته را در نظر داشت كه به دلیل فضای محدود تنها تعدادی از درام نویسان جهان كه سهم مهمتری در شكل گیری تاریخ داشته اند در این نوشته جای می گیرند.

بقیه در ادامه مطلب
ز نمایشنامه نویسی در جهان تاریخچه دقیقی در دست نیست. در این باره تنها می توان به نظریه های افراد مختلف بسنده كرد.
اما زمان اولیه پیدایش نمایش را تقریباً می توان به زمان شكل گیری تمدن ها نسبت داد. در این نوشته سعی خواهیم داشت بطور اجمالی از زمان ارسطو كه نمایشنامه نویسی شكل مدون و علمی به خود می گیرد، گام به گام با نویسندگان مطرح كشورهای مختلف همراه شویم و سبك آنان را در مجموعه نمایشنامه نویسی جهان مورد بررسی قرار دهیم. فقط باید این نكته را در نظر داشت كه به دلیل فضای محدود تنها تعدادی از درام نویسان جهان كه سهم مهمتری در شكل گیری تاریخ داشته اند در این نوشته جای می گیرند.
قبل از میلاد مسیح
قبل از اینكه ارسطو كتاب مهم و تاریخ ساز خود یعنی فن شاعری را به رشته تحریر در آورد، نمایشنامه های مختلف در گونه های متفاوت وجود داشته است. اما ارسطو ادیب و نویسنده سال های ۱۳۸۴ ـ ۱۳۲۲ قبل از میلاد مسیح با تكیه بر افكار فلسفی نویسنده سلف خود افلاطون و با تكیه بر كتاب معروف وی یعنی جمهوری مسأله زیبایی شناسی در ادبیات را تقریر كرده و قوانین نمایشی را بنیان می نهد. قوانینی كه سال ها بعد نیز توسط نویسندگان مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. او در نمایشنامه نویسی تعریفی جدید از تراژدی ارائه می دهد. شش عامل از نظر او شكل دهنده یك نمایشنامه تراژدی است. این قوانین عبارتند از:
۱ـ هسته داستانی یا plotكه ترتیب منظم حوادث و اعمال است.
۲ـ قهرمانان و اشخاص Character كه بازیكنان نمایشنامه باشند.
۳ـ اندیشه ها كه حرف های قهرمانان یا نتایج اعمال آنان است.
۴ـ بیان یا گفتار كه نحوه كاربرد و تأثیر كلمات در تراژدی است. طرز بیان باید سنگین و موزون باشد.
۵ـ آواز كر، آوازهایی است كه دسته های همسرایان در تراژدی می خوانند.
۶ـ وضع صحنه یا منظر نمایش كه مربوط به صحنه آرایی و صحنه سازی است.
تفكر اسطوره سازی و میل به جستار عناصری مانند عدالت و گرایش به مذهب از دیدگاه های مختلف در نمایشنامه های این دوره مورد بررسی و كنكاش قرار می گیرند. در این زمان توجه به ملیت، مذهب و خصایل پاك انسانی دستمایه نویسندگانی چون آشیل، سوفكل، آریستوفان و اورپید می شود. توجه به این كلیات سبب شده كه نمایشنامه های این نویسندگان تا امروز اجراها و تأویل های متفاوتی را در برداشته باشد.
آریستوفان در سال ۴۴۸ قبل از میلاد به دنیا آمد. اطلاعات دقیقی از زندگی او در دست نیست تنها می دانیم وی پسر شخصی به نام فیلیپوس بوده و در آئیگینا می زیسته است. آریستوفان یك آتنی تمام عیار بوده و تا مدت ها از نام مستعار برای خود استفاده می كرد. از او در مجموع دوازده نمایشنامه كمدی برجای مانده كه تعدادی از آنها عبارتند از: آشارینها، نجیب زاده ها، پرندگان، زنبورها، پلوتوس و...
اگر چه نخستین نمایش این نویسنده در مجمع سران یونان به نمایش درآمد اما بعدها دو نمایش سورخوران و بابلی ها سبب ساز معروفیت این نویسنده یونانی شد. مدارك دقیق از قالب های نمایشی وی در دست نیست. تنها می توان گفت اجراهای سنتی به نام كوموس یارقص ها و آوازهای دسته جمعی در آن زمان رایج بوده كه اجرا كنندگان شان اغلب لباس های مضحك به تن می كردند و صورتك برچهره می زدند و به یاری پاره ای تدابیر خود را به هیأت جانوران در می آورند. این نمایش ها تنها برای وقت گذرانی نبوده و اغلب نتایجی اخلاقی را دنبال می كرده است.
آریستوفان در سال ۳۹۲ یا ۳۸۹ نمایشنامه مجمع زنان را تقریر می كند. این نمایش منطبق بر نگرش سابق او نیست. در این اثر همسرایان نقش زیادی ندارند. بلكه زنان آتنی نقشه می كشند تا كار حكومت را به دست گیرند. صبح یك روز كه از خواب بر می خیزند لباس شوهران شان را به تن و درمجلس ملی اجتماع می كنند.
این نمایشنامه از دیگر آثار مطرح فان است كه بسیار مورد توجه قرار می گیرد. سال وفات این نویسنده را ۳۸۰ قبل از میلاد ذكر كرده اند.
اورپید و آشیل نیز از دیگر نویسندگان این عصر به شمار می آیند. اما تاریخ تراژدی به دست نویسنده دیگری به نام سوفكل شكل دیگری به خود می گیرد. كسی كه عدالت و انسان دوستی دغدغه هایش را تشكیل می دهد.
او درسال ۴۹۵ قبل از میلاد مسیح چشم به جهان گشود.
یكی از بهترین آثار او نمایشنامه ادیپ شهریار است. شاید از میان شخصیت های تراژدی و اساطیری كمتر كسی است كه سرنوشتی به پیچیدگی و دردناكی «ادیپ» فرمانروای شهر تب داشته باشد. ادیپ شخصیتی است كه از تقدیر شوم خود با خبر می شود و در صدد فرار از آن بر می آید. اما سرنوشتی هولناك تر در انتظار اوست.
سوفكل عقیده به تقدیر داشت و آدمی را بازیچه آن می دانست. آنتیگونه اثر دیگر سوفكل یكی از زیباترین آثار نمایشی جهان به شمار می آید. این نمایشنامه را می توان ادامه ادیپ شهریار دانست.
آخرین نمایشنامه هایی كه از این نویسنده برجای مانده اودیپوس در كلنوس نام دارد.
از آثار دیگر سوفكل می توان به الكترا، آژاكس و زنان تراخیس اشاره كرد.
میلاد مسیح
نمایشنامه نویسی همچنان راه خود را طی كرد. نویسندگان بی شماری به مدد ذهن تصویر گر انسان دست به خلق آثار متفاوت زدند. آنها اندك اندك مسائل روز اجتماع خود را نیز وارد نمایشنامه هایشان كردند. لوسیوس آنه ئوس سنكا از نویسندگانی بود كه ۴ سال پیش از میلاد مسیح در روم متولد شد. سنكا همواره در پی آن بود تا راهی برای مقاومت و تقویت نیروی تحمل و امید به آینده بیابد. سنكا رواقی مشرب بود او این فلسفه را نزد آتالوس آموخت. سنكا از نویسندگانی بود كه وارد دستگاه دولت شد. او مضمون آثارش را از نویسندگان بزرگ یونان وام گرفت ولی نوشته هایش هیچگاه رنگ تقلید و دنباله روی نداشت. وقتی انگلیسی ها به نوشتن تراژدی پرداختند به نمونه ای نیاز داشتند كه آثار سنكا منبع بسیاری از آنان قرار گرفت. آثار این نویسنده به سه دسته تقسیم می شود: ۱ـ تراژدی ها، ۲ـ تحقیقات فلسفی، ۳ـ آثاری سیاسی كه خطابه ها و رسالات او را در بر می گیرد. قریب ۹۰ نمایشنامه به او منسوب است كه هیچ یك از آنها در زمان حیاتش اجرا نشد. در قرون وسطی مذهبی قشری رواج می یابد و تأثیر عظیم آن بر هنر كاملاً مشهود است. این قرن نظاره گر گسترش نمایشنامه های اخلاقی بود كه در اثر اوری من (Every man) به اوج خود رسید.
بسیاری از نویسندگان این دوره تحت تأثیر كلیسا عمل می كردند. اما قرن شانزدهم نقطه عطفی در تاریخ نقطه نمایشنامه نویسی جهان به شمار می آید. نویسندگانی چون سروانتس، ویلیام شكسپیر و كریستوفر مارلو حاصل این دوره اند. هفت سال پس از به پادشاهی رسیدن هنری هفتم، كریستف كلمب قاره آمریكا را كشف كرد و چند سال بعد واسكودوگاما طی یك سفر دریایی به دور دماغه امید نیك به هندوستان رسید. انگلیسی ها نخستین ملتی نبودند كه نیم كره غربی را كشف كردند اما این اكتشاف جایگاه ایشان را در دنیا عمیقاً دستخوش تغییر كرد. چرا كه ایشان در قرن بعد به بزرگترین بازرگانان و دارنده بیشترین تعداد مستعمرات تبدیل گشتند. همین مسأله سبب شد كه فرهنگ آنها به كشورهای دیگر صادر شود و بسیاری از نویسندگان كشورهای دیگر درام نویسان انگلیس را مورد تقلید قرار دهند. اگر نمایش اخلاقی اوری من در اواخر قرن پانزدهم نشانگر پایان نمایش در قرون وسطی است اما در همان زمان برخی شواهد نشانگر آغازی جدید و در خانه جان مورتون اسقف، اعظم كلیسای كنتربری و قاضی انگلستان در زمان حكومت هنری هفتم است میان پرده و نمایشنامه های اخلاقی تازمان شكسپیر شایع و رایج بود. اما گسترش نمایشنامه و تبدیل آن به یك قالب هنری پیچیده، نفوذ دیگری می طلبید و آن تأثیر نفوذ كلاسیك ها بود. كمدی های لاتین بیش از هر چیز سر چشمه نویسندگان این دوره بود. اما فن شعر ارسطو در انگلستان به اندازه سایر كشورهای اروپایی معیار دقیقی برای شناخت تراژدی نبود. آنچه در اصول ارسطویی اهمیت ویژه ای دارد سقوط تراژیك است. این سقوط باید نتیجه نوعی خطا یا ضعف اخلاقی در قهرمان باشد. طرح داستان باید ماجرای سقوط قهرمان را از اوج موفقیت تا بیچارگی كامل در برگیرد، طرحی كه بازگشت ها و اكتشافات پی در پی از ویژگی های آن باشد، حتی شكسپیر این مسأله را در آثارش به خوبی رعایت نمی كرد. او نیز مانند اكثر تراژدی نویس های عصر الیزابت به علت استفاده از طرح های فرعی تسكین های خنده آور و عدم رعایت وحدت زمان و مكان با معیارهای تراژدی كلاسیك فاصله فراوان دارد. شكوفایی نمایشنامه های انگلیسی عمدتاً به سه عامل بستگی داشت: ۱ـ بازیگران حرفه ای، ۲ـ تئاتر یا سالن مخصوص نمایش و ۳ـ تماشاگران. در این دوره نگاهی به آثار دو نویسنده انگلیسی و یك نویسنده اسپانیایی لازم به نظر می رسد.
كریستوفرمارلو در سال ۱۵۶۴ به دنیا آمد و درسال ۱۵۹۳ در گذشت. او نویسنده ای نو آور و خلاق بود. تیمورلنگ كه به سال ۱۵۸۷ نوشته شده یكی از آثار مطرح این نویسنده انگلیسی است كه در آن ضمن پرداختن به خصلت هایی چون حرص و آز در انسان و میل به عظمت و قدرت، تباهی انسان را توسط این خصائل به نمایش می گذارد. دكتر فاوستوس اثر دیگر مارلو به زندگی یك دانشمند آلمانی نظر می افكند كه در آستانه جست وجوهای عالمانه اش وجدان و ایمان خویشتن را قربانی می كند پاره ای از محققین بر این عقیده اند كه هیچ یك از آثار مارلو از لحاظ اهمیت و موضوع به پایه دكتر فاوستوس نمی رسد. گوته شاعر و نویسنده بلند آوازه آلمانی به عنوان سرمشق درام فاوست اثر مشهور خود را كه درامی فلسفی و عمیق است با الهام گرفتن از اثر مارلو نوشته. دكتر فاوستوس آمال و آرزوهای نویسنده را به خوبی آشكار می كند و همچنین می توان آن را آیینه افكار و آرمانهای قرن شانزدهم دانست.
غرور و تكبر مورد نظر مارلو در این اثر ناشی از شناخت انسان از شرایط جدید زیستی خود است. انسان به واسطه پیشرفتی كه در علم داشته می اندیشید به تمامی اسرار عالم دست یافته است. دو نمایشنامه دیگر یكی مالیت و دیگری ادوارد دوم آثار بعدی مارلو را شكل می دهند. اما نمی توان از ادبیات نمایشی گفت و ویلیام شكسپیر را فراموش كرد. او شخصی بود كه با نگاهی عمیق به اطرافش با دستمایه قرار دادن داستان های تاریخی آثاری بی بدیل در عرصه هنرهای نمایشی برجای گذارد. آثاری كه بعدها سرمشق بسیاری از نویسندگان دیگر قرار گرفت. شكسپیر در سال ۱۵۶۴ در استراتفورد متولد شد. آشنایی او با تئاتر از طریق نمایشنامه های بازیگران بسیاری كه به شهر استراتفورد می آمدند انجام گرفت. نویسنده ای به نام فرانسیس میرس در كتابش كه رساله ای است درباره اخلاق، دین و ادبیات، شكسپیر را نویسنده ای همتراز با سنكا، پلوتوس، هوراس، هومر و سوفكل می خواند.
گنجینه بی نظیری كه شكسپیر برجای گذارد قریب به سی و هشت نمایشنامه را در بر می گیرد كه در آنها از داستان ها و نمایشنامه های قدیمی و نیز تاریخی و اساطیر و بسیاری منابع دیگر الهام گرفته است. دو منبعی كه بسیار برای شكسپیر مفید بود یكی وقایع نامه انگلستان، اسكاتلند، ایرلند و دیگری زندگینامه مردان بزرگ اثر پلوتارك بود.
هملت، شاه لیر، مكبث، اتللو و رومئو و ژولیت پنج تراژدی مشهور او است.
نمی توان قرن شانزدهم را ترك كرد و از سروانتس نویسنده رؤیا پرداز اسپانیایی یادی نكرد. او در سال ۱۵۴۷ چشم به جهان گشود و درسال هایی كه برای اسپانیا دوران طلایی تئاتر بود زیست. نفوذ بین فرهنگ ها و مسیحیت كاتولیك را می توان به وضوح در درام اسپانیایی مشاهده كرد.
نخستین نمایشنامه خالق رمان دن كیشوت، فال و تماشادر الجزیره است. این نمایش به نظریات او در زمان محبس می پردازد. نوماسیا نیز از بهترین نمایشنامه های سروانتس به حساب می آید كه براساس یك واقعه تاریخی تنظیم شده است. از دیگر آثار او می توان به سفر آرجل و روفیان خوشبخت اشاره كرد. جریان های ادبی در قرن هفدهم دستخوش تحولات بسیار شد. لااقل در انگلیس كه توانسته بود سهم مهمی در درام نویسی جهان از خود به جای بگذارد كاملاً به چشم می آید. در این قرن و در سال ۱۶۴۲ بود كه در انگلستان جنگ های داخلی در گرفت و هنر تئاتر به یكباره تعطیل شد. لذا نمایشنامه نویسی در كشورهای دیگری چون فرانسه مطرح شد. پیركرنی شاعر و نمایشنامه نویس فرانسوی در سال ۶۰۶ در یكی از شهرهای فرانسه متولد شد. نخستین نمایشنامه او به نام مه لیت درسال ۱۶۲۹ به رشته تحریر در آمد كه اثری كمدی بود. پس از آن چند نمایشنامه كمدی به نام های زن بیوه، كالری قصر، میدان سلطنتی و خدمتكار را نوشت و سپس تحت تأثیر آثار یونان باستان تراژدی مده آرا نگاشت. نمایشنامه سید مشهور ترین اثرش در سال ۱۶۳۷ بود. او در سبك نگارش علاوه بر تراژدی الگوهایی نیز برای كمدی به وجود آورد. وی درسال ۶۴۷ به عضویت فرهنگستان فرانسه برگزیده و در همین سال به عنوان بزرگترین درام نویس زمان خویش مطرح شد. او انسان ها را آنطور كه می خواست می دید و تصویر می كرد نه آن گونه كه بودند از این رو روانشناسی شخصیت هایش عمق چندانی ندارد.
رفتار شخصیت ها بر اصول مشخصی چون مبارزه بین عشق و شرافت است. پیروزی شرافت بر عشق امری كاملاً قطعی و مورد ستایش كرنی و نویسندگان نئوكلاسیك است.
كرنی در نمایشنامه هایش نسبت به اخلاقیات جامعه بسیار متواضع بود و به آنها بیشترین بها را می داد و انسانها را به احترام به این امر ملزوم می داشت.
مولیرازدیگر نویسندگان این دوره به شمار می آید.
نام اصلی او ژان باتیست پولكن بود و در پانزدهم ژانویه ۱۶۲۲ زاده شد. زمانی كه در دربار شاه مشغول به كار شد تئاتری دید و به آن علاقه مند شد.
از آثار این نویسنده می توان به طبیب اجباری، خسیس، نیرنگهای اسكاپن، مردم گریز و شهری جنتلمن اشاره كرد.
ادبیات قرن هجدهم در انگلستان به ادبیات نكته پرداز ملقب است كه درباره تمدن و ارتباطات اجتماعی، در نتیجه انتقادی و تاحدودی اخلاقی و طنز آلود است. در این زمان است كه مجلات وارد جامعه می شوند و ادبیات مطبوعاتی میان مردم رواج می یابد.
نثر نیز در این زمان به تكامل می رسد:
نقد ادبی با ساموئل جانسن، زندگینامه نگاری با جیمزباسول، فلسفه با دیوید هیوم، سیاست با ادموند برك، تاریخ با ادوارد گیبون، زیبایی شناسی با سرجاشوا رینولدز، اقتصاد با آدام اسمیت و تاریخ طبیعی با گیلبروایت. در انگلستان نوشتن رمان رواج می یابد و توجه نویسندگان بیشتر بدین سو جلب می شود.
اما این قرن گولدونی، یوهان ولف فون گوته و پوشكین را به عرصه نمایشنامه نویسی معرفی می كند. كه متعلق به كشورهای ایتالیا، آلمان و روسیه هستند و ادبیات این كشورها را متحول می كنند. كارلو گولدونی نمایشنامه نویس، شاعر و سراینده اشعار اپرا در ۲۵ فوریه ۱۷۰۷ در ایتالیا چشم به جهان گشود، او ابتدا برای اپراشعر می گفت. گولدونی در آثارش همواره نفرت و انزجار خود را از اشرافیت زمانش به شهامت ابراز می داشت و قلم توانایش بر صفات خود پسندانه و شخصیت های توخالی آنان می تاخت، تئاتر او بیشتر عرصه نشان دادن زندگی افراد متوسط الحال جامعه آن عصر است و مسائل این طبقه كه آن هم به شكلی گویا در آثارش بازگو شده است. قهوه خانه، دروغگو، تئاتر كمدی، همسر با احتیاط، عشاق و ... آثار او را تشكیل می دهند.
یوهان ولفگانگ فون گوته شاعر، درام نویس، مدیر تئاتر و ادیب بلند آوازه آلمانی در ۲۸ اوت ۷۴۹ در فرانكفورت به دنیا آمد.
آثار گوته بسیار متنوع است چنانكه شامل چندین تراژدی، چند نمایشنامه تاریخی، آثار فلسفی، اساطیری و چند نمایشنامه كمدی است. فاوست معروفترین اثر گوته است كه به یقین بیشترین سالهای عمر این هنرمند را به خود معطوف كرد. فاوست از نمایشنامه دكتر فاوستوس اثر كریستوفر مارلو اقتباس شده است. از آثار گوته می توان به استلا، آگمنت، طبیعت عشاق، كلاویگو، شریكان جرم و... اشاره كرد، اما در روسیه نیز الكساندر پوشكین قلم به دست گرفت. پوشكین سال ۱۷۹۹ در مسكو به دنیا آمد. او اگرچه در مرحله نخست شاعر است، لیكن در زمینه داستان های منثور و نمایشنامه نیز طبع آزمایی كرده و در این قلمرو نیز قدرت و استعداد خود را به منصه ظهور رسانید تا آنجا كه بسیاری از آنچه بعدها در داستانها و نمایشنامه های روسی شاهد آن هستیم، از او مایه و الهام می گیرد. وی را به عنوان بخشی جدانشدنی از جهان رومی و فرهنگی ملت روسیه به شمار می آورند.
از آثار او می توان به بوریس گودونف، جشنی به هنگام، شاعر طاعون، شوالیه آزمند، میهمان سنگی اشاره كرد.
اما در سال ۱۷۸۹ انقلاب فرانسه به وقوع پیوست كه آثار بسیاری از نویسندگان این دوره را تحت الشعاع قرار داد.
در این قرن هنریك ایبسن نویسنده مشهور نروژی به تئاتر معرفی شد كه برخی او را پدر نمایش مدرن می دانند. نگاه او به موقعیت های اجتماعی انسان و شرایطی خاص كه از سوی جامعه بر او تحمیل می شوند، ستودنی است. او در سال ۱۸۲۸ زاده شد و ساختمانی جدید را در پیكر نمایشنامه نویسی بر جای گذارد كه بعدها مورد استفاده بسیاری از درام نویسان قرار گرفت. خانه عروسك، دشمن مردم، اشباح، استاد معمار و هداگابلر از مهمترین آثار این نویسنده نروژی است. نظریات او همواره نسبت به پلیدی های جامعه انتقادی و قاطع بود. ایبسن برای نمایشنامه هایی كه می نوشت، مدت زیادی را صرف تحقیق می كرد.
اما نمی توان در این عصر نیكلای گوگول را از نظر دور داشت. او نویسنده ای اوكراینی بود. سبك نویسندگی و نگاهی كه او به زندگی می كند، پر از طنز، ریشخند و همدردی است. او چنان هزل و طنز را با درد می آمیزد كه تا اعمال روح انسان اثر می كند.
بازرس، شنل، ازدواج و قماربازان عمده آثار او را شكل می دهند. اما سه نمایشنامه نویس دیگر نیز بودند كه در این قرن هنر نمایشنامه نویسی را تحت تأثیر قرار دادند. اسكار وایلد، جرج برنارد شاو و آنتوان چخوف.
اسكار وایلد در شهر دوبلین زاده شد. خانواده اش از اشراف پروتستان بود. او بعدها در آثارش به نقد اشرافیت پرداخت و این زندگی را با زبانی طنز مورد نكوهش قرار داد. تعدادی از آثار او عبارتند از سالومه، بادبزن خانم ویندرمر و اهمیت ارنست بودن.
جرج برنارد شاو، نمایشنامه نویس، داستانسرا، روزنامه نگار و منتقد ایرلندی الاصل نیز در ۲۶ ژوئیه ۱۸۵۶ در شهر دوبلین ایرلند زاده شد.
جی بی پیرلیستلی معتقد است: «سرشاری و وفور و تازگی و روح جنبش و نیروی فوق العاده زیست نمایشنامه های شاو، بوی حق می دهد كه پس از مولیر به عنوان بزرگترین كمدی نویس شناخته شود. اما چنانچه وی را به عنوان نمایشنامه نویسی بزرگ بپذیریم كه میدان و دامنه تنوع اشخاص نمایشنامه هایش محدود است، بی گمان شاو از عرصه تئاتر با آن نشاط مبنی بر تفكر و آن محیط خوش و آفتابی كه می آفریند، هنوز زنده است.»
تعدادی از نمایشنامه های شاو عبارتند از: خانه های اجاره ای، پیگمالیون، ژاندارك، كاترین بزرگ، درام كوچك و...
او در نمایشنامه نویسی حامی نوعی درام جدید بود كه هنریك ایبسن عرضه كرده بود. وی نمایشنامه های خود را چنان می پرداخت كه گویی نوعی اپرای بدون موسیقی تصنیف می كند. پاره ای از موقعیتهای اساسی برخی از نمایشنامه هایش مثل دكتر بر سر دوراهی، دلیری و گستاخ محض هستند.
نگاه واقع بینانه اش به همراه بذله گویی و طنز است و در آثارش سعی دارد تا افراد جامعه را با همه دردها و رنجها و تیرگی های درونشان نشان دهد.
دكتر آنتوان پابلوویچ چخوف نیز در روسیه به دنیا آمد. پریستلی درباره تئاتر چخوف می نویسد: «یك پزشك با عده زیادی از اشخاص كه نقاب تظاهر از چهره افكنده اند و به نشان تسلیم دست بالا كرده اند روبرو شده است. هیچ كس نزد طبیعت خود قهرمان نیست و چخوف پزشك نیز میدان را برای چخوف نویسنده خالی نكرد. اما دكتر چخوف دیده ای تیزبین و ذوقی لطیف و قلبی رئوف داشت و در توجه به حقیقت تزلزل نمی شناخت. در القای تنهایی و جدایی غلبه ناپذیر موجودات انسانی و عدم امكان تفاهم ایشان با یكدیگر شاید هیچ نویسنده ای به پای او نرسد.»
او با كارگردانانی چون كنستانتین، استانیسلاوسكی و نمیرویچ دانچنگو آشنا شد كه این امر علاقه او به تئاتر را تشدید كرد.
مرغ دریایی یكی از مشهورترین آثار اوست. این نمایشنامه كه شكوه زندگی را علی رغم تمامی سردی و تیرگی آن اعلام می كند، برای چخوف اهمیتی صدچندان داشت. باغ آلبالو نیز از دیگر آثار معروف اوست كه بارها در كشورهای مختلف اجرا شده است.
اما با آغاز قرن بیستم و وقوع جنگ های جهانی تنهایی و انزوای انسان بیشتر دستمایه نویسندگان قرار گرفت. ادبیات پوچی و در نتیجه تئاتر نیز حاصل این دوران است. این اصطلاح عمدتاً به آثار نمایشی نویسندگانی چون ساموئل بكت، ژان ژنه، اوژن یونسكو، هارولد پینتر و ادوارد آلبی اطلاق می شود و شاخه مهمی از ادبیات پوچی به شمار می آید، مبانی تفكری و تلقی فلسفی نویسندگان تئاتر پوچی از مكاتب ادبی، سوررئالیسم، اكسپرسیونیسم، اگزیستان اسیالیسم و آثار ژان پل سارتر، آلبر كامو، فرانتس كافكا و جیمز جویس ریشه می گیرد.
بنا بر تفكر این نویسندگان، انسان بریده شده از اعتقادات مذهبی و معنوی و آگاه به پوچی اعتقاداتی كه آنها را فریب می داند، در جهانی خالی از معنا و هدف، فقط دلخوش به امیدهایی در فراسوی این زندگی ملالت بار و بی معنی، دست و پا می زند.
بهترین نمونه چنین انسان سرگشته و خودفریبی، ولگردهای نمایشنامه در انتظار گودو اثر ساموئول بكت هستند.
موضوع این نمایشنامه كه اولین نمایشنامه تئاتر پوچی است و نخستین بار در سال ۱۹۵۷ به اجرا درآمد، بر محور انتظار دو ولگرد بیكاره دور می زند. نمایشنامه با انتظار این دو برای آمدن شخص مرموزی به نام «گودو» آغاز می شود. در تمام طول بازی، هیچ حادثه عینی مهمی رخ نمی دهد و تماشاگران فقط ناظر گفت و گوهای بی معنی و بی ربط و حركات تكراری و بی ثمر این دو شخصیت هستند. حركات و كلمات این بازیگران به قدری تكراری می شود تا احساس پوچی و بی معنایی در تماشاگر برانگیخته شود و او دریابد انتظار این دو شخصیت نوعی خودفریبی است.
از حیث ساختار نمایشنامه پوچی هیچ شباهتی به نمایشنامه های دیگر ندارد و سیر حوادث آن معمولاً فاقد رابطه علت و معلولی است. عناصر ادبی و نمایشی در این قسم تئاتر نهایتاً به منظور ایجاد تصویری شاعرانه و بلاواسطه از بی معنایی هستی بشر به كار گرفته می شود. زبان در تئاتر پوچی به سوی نوعی آشفتگی و بی معنایی گرایش می یابد، به نحوی كه عملاً از قدرت ایجاد ارتباط واقعی تهی می شود و تنها در حد یك واسطه شنیداری برای انتقال این حس پوچی، تنهایی و بی همزبانی به تماشاگر باقی می ماند. این نوع تئاتر نخستین بار توسط مارتین اسلین نویسنده لهستانی الاصل در كتاب تئاتر پوچی بدین نام خوانده شد.
اما جدا از این نویسندگان و تئاتر پوچی بودند درام نویسان دیگری كه سبك های جدیدی را بنیان نهادند. برتولت برشت با پدید آوردن سبك epic (حماسه) تحولی عظیم در تئاتر ایجاد كرد و مقابل كنستانتین استانیسلاوسكی قرار گرفت. بسیاری از آثار او چون دایره گچی قفقازی، صعود مقاومت پذیر آرتور واویی، آنكه گفت آری، آنكه گفت نه، انحطاط و... مؤید و حامی این نظریه به شمار می آیند.
در هرحال نمایشنامه نویسی هنری است كه با توجه به روح تصویر بشر همچنان در ادبیات بوده و خواهد ماند. برخی از این درامها بخصوص از نوع شرقی آن به واسطه سنت های محدود به خارج صادر نشده و اطلاعات دقیقی از آنها در دست نیست. اما به مجموعه نامهایی كه در این نوشته آمد، باید آشیل، همور، ولتر، ویكتور هوگو، لئو تولستوی، آگوست استریندبرگ، موریس مترلینگ، رومن رولان، ماكسیم گوركی، جیمز جویس، جان اشتن بك، ژان ژنه، گونتر گراس، داریوفو، اتول فوگارد، پیتر هاندكه و... را نیز افزود. نامهایی كه مجال پرداختن به آنها نبود، اما سهم و نقش آنان را نمی توان در تاریخ نمایشنامه نویسی جهان از نظر دور داشت.
پی نویس
منابعی كه در تهیه این مقاله از آنها استفاده شده، عبارتند از:
۱ـ تاریخ ادبیات یونان
۲ـ جنگ ادبی نورتون
۳ـ درام نویسان معروف جهان
۴ـ تاریخ تئاتر جهان
۵ـ مكتب های ادبی
۶ـ تاریخ هنر
۷ـ فرهنگ اصطلاحات ادبی
۸ـ تاریخ فلسفه